อาณาจักรสุโขทัย ถือเป็นอีกหนึ่งอาณาจักรสำคัญที่มีความเจริญรุ่งเรื่องอย่างมากในอดีตของ ประเทศไทยเราและมีผลสืบเนื่องมายังปัจจุบันอย่างมาก ทั้งในด้านวัฒนธรรม ประเพณีต่าง ๆ และการปกครองเองก็มีส่วนกรณีศึกษาให้เราได้เรียนรู้กันอีกด้วย ซึ่งลักษณะทางการเมืองและ การปกครอง ในยุคอาณาจักรสุโขทัยนั้น จะเป็นอย่างไรบ้าง เรามารู้ไปพร้อม ๆ กันได้เลย
อาณาจักรสุโขทัย เป็นมาอย่างไร สำคัญอย่างไรต่อประวัติศาสตร์ชาติไทย นั้น ก็ต้องบอกว่า ทางประวัติศาสตร์ไทยได้เริ่มต้นเมื่อคนไทยกลุ่มหนึ่งได้ร่วมกันก่อตั้งราชอาณาจักรสุโขทัยขึ้นมา เมื่อ พ.ศ. 1792 โดยในครั้งนั้นมีพ่อขุนศรีอินทราทิตย์ได้ทรงเป็นปฐมกษัตริย์ แห่งราชอาณาจักรไทย ที่รุ่งเรืองที่สุดในรัชสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราช และในเวลาต่อมานั้น อาณาจักรสุโขทัยก็ได้ค่อย ๆ เสื่อมลงตามกาลเวลา โดยในยุคนั้นเองจะมีลักษณะการปกครองดังนี้
ลักษณะการปกครองสมัยของอาณาจักรสุโขทัย
การปกครอง ยุค อาณาจักสุโขทัย โดยทั่วไปนั้นอาจกล่าวได้ว่า ในการปกครองประเทศหรืออาณาจักร นั้นได้เปลี่ยนจากระบอบนครรัฐ หรือ แว่นแคว้นขนาดเล็กที่เป็นอิสระต่อกัน เป็นพันธมิตรและศัตรูต่อ กันเป็นครั้งคราวอยู่ก่อนนั้น มาสู่ระบอบอาณาจักรที่ขนาดใหญ่ขึ้น มีประชากรมากขึ้น ซึ่งทำให้การดูแลการจัดการปกครองนั้นมีความยุ่งยากกว่าเดิมมีการบังคับบัญชาลดหลั่นกันมากขึ้น
จากการศึกษาลักษณะการปกครองที่มีให้เห็นคือ
1. อาณาจักรสุโขทัย มีการปกครองด้วยหลักการปกครองแบบพ่อปกครองลูก กับลักษณะที่ว่า ได้ยึดถือหลักการปกครองครอบครัวเป็นหลักที่สำคัญ โดยมี พ่อเมือง เป็นหัวหน้าและเป็นผู้ปกครอง เรียกว่า พ่อขุน ในฐานะของพระมหากษัตริย์เป็น อเนกนิกรสมมติ ซึ่งหมายความว่า ราษฎรนั้นยกย่อง ให้เป็นผู้ปกครอง เพราะเป็นผู้ที่มีคุณธรรม จะอำนาจสูงสุดในการปกครองรวมอยู่ในส่วนองค์ พระมหากษัตริย์ ที่ทรงใช้อำนาจปกครองได้ด้วยพระองค์เองเป็นเสียส่วนใหญ่ โดยหลักการปกครอง แบบพ่อปกครองลูกนั้น จะมีพื้นฐานอยู่บนหลักธรรมในทางพระพุทธศาสนาและการจัดระเบียบสังคม ของชาติไทยในสมัยนั้น
2. อาณาจักรสุโขทัย มีหลักการจัดระเบียบในการปกครองราชอาณาจักร ซึ่งในการปกครองราช อาณาจักรสุโขทัยนั้น ถึงแม้ว่าตำแหน่งของพระมหากษัตริย์จะทรงมีได้และใช้อำนาจสูงสุด ในการปกครองก็ตาม แต่ในการปฏิบัติหน้าที่ต่าง ๆ และการบริหารการปกครองทั้งปวงที่เกิดขึ้น ในราชอาณาจักรนั้น พระมหากษัตริย์นั้นไม่สามารถกระทำด้วยพระองค์ได้ทุกประการ การกระทำโดยการที่ต้องจัดระเบียบการปกครองราชอาณาจักรสุโขทัยนี้ แบ่งออกเป็นลำดับชั้น ตามความสำคัญของเมืองประเภทต่าง ๆ
ซึ่งถ้าให้เรียงลำดับความสำคัญของการปกครองอาณาจักรสุโขทัย ที่มีการจัดประเภทลำดับชั้น ของเมืองที่เพื่อวัตถุประสงค์ในการปกครองเมืองและการบริหารส่วนของราชการแผ่นดินให้มีประสิทธิภาพสูงสุดได้ดังนี้
1.เมืองหลวงหรือเมืองราชธานี คือ กรุงสุโขทัยอันเป็นที่ตั้งของรัฐบาลกลาง หรือการปกครอง นับเป็นศูนย์รวมของอำนาจการปกครองของอาณาจักร
2. ส่วนของหัวเมืองชั้นใน ได้แก่ เมืองลูกหลวงหรือเมืองหน้าด่านที่รายล้อมรอบส่วนของราชธานี
ทั้ง 4 ด้าน ได้แก่ เมืองศรีสัชนาลัย (สวรรคโลก) อยู่ทิศเหนือ เมืองนครชุม (กำแพงเพชร) อยู่ทางทิศตะวันตก เมืองสระหลวง (พิจิตร) อยู่ทางใต้ และ เมืองสองแคว (พิษณุโลก) อยู่ทางทิศตะวันออก
3. ส่วนของหัวเมืองชั้นนอก ที่ได้แก่เมืองท้าวพระยาหมานคร
4. ส่วนของเมืองประเทศราช ที่ได้แก่ เมืองที่มีลักษณะเป็นต่างชาติต่างภาษา อันเป็นเมืองที่อยู่ภายนอกราชอาณาจักรสุโขทัย
จากที่กล่าวมาข้างต้นนั้น สรุปได้ว่า อาณาจักรสุโขทัยเมื่อแรกเริ่มตั้งแต่ตอนที่ยังมีอาณาเขตไม่กว้าง ขวางและจำนวนพลเมืองยังไม่มาก ที่อยู่ในระหว่างก่อร่างสร้างเมืองนั้น มีการปกครองในระยะเริ่มแรก ที่มีลักษณะเป็นแบบระบบครอบครัว โดยมีผู้นำของอาณาจักรมีฐานะที่เรียกว่าพ่อขุน มีความสัมพันธ์ ที่จะใกล้ชิดกับประชาชนของตนเอง โดยเป็นผู้ปกครองเปรียบเสมือนกับบิดาของประชาชนทั้งหมด ต่อมาในภายหลังช่วงรัชสมัยพ่อขุนรามคำแหงมหาราชนั้น ด้วยสถานการณ์บ้านเมืองเปลี่ยนแปลงไป จึงเริ่มมีการใช้วิธีการปกครองอาณาจักรสุโขทัย ที่เป็นแบบแผนมากขึ้น ซึ่งความสัมพันธ์ของผู้นำ อาณาจักรสุโขทัย กับประชาชนมีความแตกกต่างไปจากเดิม โดยมีความพยายามที่จะเพิ่มพูน พระราชอำนาจของพระมหากษัตริย์ให้สูงขึ้น ให้ทรงมีฐานะเป็น ธรรมราชา และทรงได้ให้หลักธรรม คำสอนทางพระพุทธศาสนาที่ดีแก่ประชาชนเลื่อมใสศรัทธา นำมาเป็นหลักในการปกครองในสมัยนั้น
ซึ่งลักษณะการปกครองนี้แบ่งออกได้ 2 ระยะด้วยกัน คือ การปกครองยุคสุโขทัยตอนต้น โดยจะ เริ่มจากรัชสมัยของพ่อขุนศรึอินทราทิตย์ไปจนสิ้นรัชสมัยของพ่อขุนรามคำแหงมหาราช และอีกระยะ การปกครองกับการปกครองอาณาจักรสุโขทัย ตอนปลาย โดยจะนับจากรัชสมัย พระยาเลอไท ไปจนกระทั่งช่วงเวลาที่อาณาจักรสุโขทัย นั้นหมดอำนาจลงนั่นเอง
แหล่งที่มา : อาณาจักรสุโขทัย, bth-thi-4
อ่านต่อที่ ประวัติศาสตร์โลก
Credit : แฟชั่นผู้ชาย, ของสะสม, แคปชั่น, วิ่ง, สมุนไพร
